BRAMA DO NOWEGO ÔWIATA Gdy znudzi sië nam wszystko, co oferujâ liczni producenci oprogramowania dla Amigi, chcielibyômy zmieniê, choêby na chwilë, komputer, aby sprawdziê, co w trawie piszczy. Na szczëôcie, w odróûnieniu od uûytkowników innych maszyn, amigowcy majâ do wyboru olbrzymi wybór programów "udajâcych" inne komputery, czyli emulatorów. Marek Pampuch Jeszcze niedawno sam nie przypuszczaîem, ûe jest tego aû tyle. Znalazîszy jednak chwilë czasu, zagîëbiîem sië nieco w temat, co pozwoliîo mi zebraê materiaî do tego artykuîu. Chcë jednak z góry zaznaczyê, ûe nie bëdë pisaî ani o doskonaîych, ale bardzo drogich emulatorach sprzëtowych, ani o tych najbardziej znanych. W tym roku zamkniëto nam kieszenie "na Koîodkë", a zatem kaûdemu trudno bëdzie wysupîaê tych marnych kilkaset dolarów na Emplanta czy kartë Golden Gate. PC-Task czy AMax to tematy na oddzielny artykuî, zwîaszcza ûe wîaônie pojawiîy sië ich nowe, znacznie ulepszone, wersje, Spectrum Emulator zaô byî juû przez nas opisywany (w numerze 2/94 MA). Ale nawet i te proste programy otworzâ przed nami nowe ciekawe moûliwoôci. Tematem moich rozwaûaï bëdâ natomiast programowe emulatory mniej znane, co wcale nie znaczy, ûe zîe. Dodatkowo wiëkszoôê z nich to programy public domain lub shareware, a zatem dostëpne dla kaûdego. I po trzecie wreszcie, w odróûnieniu od wymagajâcych mocno rozbudowanej konfiguracji emulatorów sprzëtowych -- opisywane emulatory dziaîajâ prawie na kaûdej Amidze. Nie wszystkie sâ rozwiâzaniami najnowszymi, jednak nie zawsze to co najnowsze jest najlepsze. Opiszë takûe kilka maîo znanych programów pomocniczych, a zatem, zaczynamy! Commodore VIC-20 Komputer ten darzë duûym sentymentem, bo wîaônie od niego zaczëîa sië moja dîugoletnia znajomoôê z komputerami, przy czym przez caîy czas byîy to udane komputery nieudanej firmy Commodore. Emulator VIC-20 jest programem public domain dostëpnym miëdzy innymi w Aminecie* (a takûe na kompaktach z serii Aminet). Kogoô, kto nigdy nie miaî do czynienia z VIC-20, moûe szokowaê niewielki ekran po uruchomieniu emulatora. Cóû, VIC-20 miaî w trybie tekstowym nieco mniej znaków niû nasza Amisia. ****************** tu rysunek emu_1.pcx *********************** Zaletâ tego emulatora jest niewielka iloôê zajmowanego miejsca na dysku i praktycznie "ûadne" wymagania pamiëciowe -- zadziaîa bowiem nawet na A1000 z 256 KB pamiëci (jak i na dowolnej innej, poza CD32 -- na kompakcie jest bowiem dostarczany w wersji spakowanej). Znacznie wiëcej ma natomiast wad. Emulator dziaîa przeraúliwie wolno. Napisany jest w jëzyku C, a pracuje jakby byî w jakimô Amiga BASIC-u, nie przymierzajâc. Maîo tego -- nawet na A1200 pracuje znacznie wolniej niû prawdziwy VIC-20, który do demonów szybkoôci nie naleûaî. Szczególnie wolno dziaîa klawiatura i obsîuga ekranu. Po naciôniëciu klawisza musimy odczekaê 2, 3 sekundy, aby znak pojawiî sië na ekranie. Nie ma moûliwoôci doczytywania i zapisywania danych ani programów -- musimy zatem liczyê tylko na to, co wpalcujemy. Wprawdzie w tej ostatniej czynnoôci pomaga nam uwzglëdnienie VIC-owych skrótowców (nie wtajemniczonym donoszë, ûe zarówno na VIC-20, jak i C64 istniaîa moûliwoôê zastâpienia peînego rozkazu BASIC-owego przez dwie pierwsze litery (druga z [Shift], co powodowaîo ukazanie sië na ekranie znaczka graficznego, ale rozkaz dziaîaî). Posiadacze komputerów 8-bitowych (w tym i VIC-20) czësto rozszerzali niewielkie moûliwoôci BASIC-a znanymi instrukcjami POKE i PEEK, pozwalajâcymi na bezpoôrednie przekazywanie argumentów do i z pamiëci. Tu instrukcje te za bardzo dziaîaê nie chcâ (poza nielicznymi wyjâtkami). Ocena: dostateczny Commodore 64 Ten najpopularniejszy komputer firmy Commodore (podobno sprzedano ponad 12 milionów egzemplarzy) doczekaî sië kilkunastu emulatorów. Do artykuîu wybraîem dwa z nich (pierwszy shareware, drugi public domain). >A64 PACKAGE< Mimo ûe jest to program shareware, oceniam go jako najlepszy emulator Commodore 64, lepszy nawet niû robiâce (prawie) to samo emulatory komercyjne. Na jakiej podstawie tak twierdzë? Emulator ten udaje wszystkie funkcje Commodore 64 (z wyjâtkiem wczytywania programów z kaset magnetofonowych i dysków, ale to zaîatwiajâ inne programy, miëdzy innymi jeden z opisanych niûej). Szybkoôê udawanego C64 jest zadowalajâca, najwaûniejsze POKE dziaîajâ tak jak trzeba (wybaczcie, ale wszystkich nie chciaîo mi sië sprawdzaê). *********** tu rysunek emu_2.pcx ***************** Niestety, ocenë obniûa fak, ûe emulator ten ma duûe problemy z dziaîaniem na Amigach z ukîadami AGA, umieszczony zaô na nim program pomocniczy MakeWB potrafi doprowadziê do nieobliczalnych skutków (na szczëôcie ostrzega przed tym). Emulator dostëpny jest na dyskach: 17BIT Collection (1796 A i B), Kickstart (338). Istnieje teû peîna, nieco bardziej rozbudowana, wersja programu. Jest ona uzupeîniona o odczytywanie i zapis dysków (przy czym mogâ byê to takûe dyski starsze od 1541, stosowane do komputera Commodore PET) oraz o "grabienie" ROM-u C64, co pozwala na grzebanie w pamiëci komodorka (nie martwcie sië, Amiga sië przy tym nie zepsuje). Jest to jednakûe juû w peîni komercyjna wersja, za którâ trzeba zapîaciê ponad 150 USD. Ocena: dobry. Na marginesie: Wiëkszoôê emulatorów C64 ma moûliwoôê wczytywania programów z dysku C1541. Potrzebny jest jednak odpowiedni przewód îâczâcy ten dysk od C64 z Amigâ. I tutaj ostrzeûenie (po raz kolejny, ale nigdy za wiele). Publikowany przez niektóre pisma amigowe schemat to przewód w wersji dla Amigi 1000. Ta pierwsza Amiga ma jednak nieco inne obîoûenie pinów na zîâczu szeregowym. Bezkrytyczne powielenie tych schematów spowoduje duûe straty (nerwów i pieniëdzy). Naleûy zatem zamieniê miejscami kilka przewodów przy wtyczce. Róûnice pomiëdzy pinami na zîâczu szeregowym A1000 i pozostaîych Amig podane sâ poniûej. Sygnaî A1000 pozostaîe Amigi + 5V 23 14 styk wolny 24 15 RESET 25 16 masa 14-22 17-25 Pozostaîe styki majâ te same numery i znaczenie we wszystkich Amigach. UWAGA: Nie biorë ûadnej odpowiedzialnoôci za nieumiejëtne dokonanie zmian w schemacie. Jeôli nie czujesz sië superpewnie z lutownicâ w rëku, skorzystaj raczej z przesyîania danych za pomocâ przewodu pokazanego przy opisie programu "jk_net" (poniûej). >CEM64< A teraz przedstawië emulator, który... emulatorem nie jest. Po jego uruchomieniu pojawia sië wprawdzie znany uûytkownikom C64 ekran, ale próba uûycia jakiegokolwiek rozkazu powoduje doôê ômieszne komunikaty na ekranie (na przykîad "Too many fingers on keyboard error" czy "Only Jesus can do it"). Odpowiedzi te dobierane sâ losowo, przy czym dobrane sâ raczej z sensem. Program ten dostëpny jest na dysku kompaktowym Aminet. *********** tu rysunek emu_2.pcx ***************** Tu oceny, ze zrozumiaîych wzglëdów, nie bëdzie. Ot, miîa zabawa na kilka chwil. Mówiâc o programach emulujâcych C64 nie sposób pominâê te, które uzupeîniajâ ich dziaîanie. Najwaûniejsze z nich, moim zdaniem, to: >D64< Umoûliwia wczytanie do Amigi programów nagranych na magnetofonie Datasette Commodore. Do ich odcyfrowania potrzebujemy dowolnego magnetofonu kasetowego (najlepiej monofonicznego), samplera i programu Audiomaster IV. W tym ostatnim trzeba tak ustawiê parametry, aby ksztaît wczytywanego sampla byî jak najbardziej zbliûony do tego na rysunku (dla programów w Turbo-64), ksztaît jest nieco inny, ale o tym powie nam juû program D64. Sprawdzaîem jego dziaîanie z magnetofonem Kapral MK-121 i samplerem HDP Digiton. Poczâtkowo nie szîo mi za bardzo, ale metodâ prób i wypaczeï osiâgnâîem wîaôciwe rezultaty. Wczytane programy moûna nastëpnie zapisaê na dysk, na którym mamy jeden z dwóch pierwszych opisanych tu emulatorów C64 i odtwarzaê je za pomocâ tych emulatorów. *********** tu rysunek emu_4.pcx ***************** Program dostëpny jest na kompakcie Aminet 2. Ocena: dobry. >JK-NET< Ten program natomiast pozwala na bezpoôrednie przekazanie danych pomiëdzy C64 a Amigâ. Jest to sposób znacznie bezpieczniejszy od opisywanego na îamach kilku naszych pism komputerowych przewodu îâczâcego stacjë 1541 z Amigâ, bëdâcego przyczynâ straty nerwów co najmniej kilkudziesiëciu osób (wystarczyîo, ûe ktoô bezkrytycznie skopiowaî schemat dla A1000, która miaîa inne obîoûenie gniazda serial, a ktoô inny bezkrytycznie to wykona i... ûegnaj 8520, a kilkaset tysiëcy zîotych starego obrzâdku teû). Takûe i tak przekazane programy moûna nagraê na dysk z A64 czy GO64. ****************** tu rysunek emu_5 ******************************** Program dostëpny jest na dysku kompaktowym Aminet 3. Ocena: dobry. Amiga 1000 Jeôli ktoô chce zobaczyê, jakie byîy poczâtki i co "chodziîo" na A1000, uwaûanej za superrewelacjë (na owe czasy byîo to jak najbardziej sîuszne), moûe uruchomiê sobie ten emulator. Przypuszczam jednak, ûe emulator ten powstaî z czystej nostalgii, no bo jaki sens ma programowe ograniczanie pamiëci do 256 KB? A wîaôciwie nic innego ten "emulator" nie robi. Nawet nie zmienia przyporzâdkowania pinów przy gnieúdzie szeregowym. Emulator dostëpny jest na dysku serii New Zealand nr 11. Ocena: dostateczny z minusem. Amiga 500... ... a ôciôlej rzecz biorâc emulator programowy Kickstartu 1.3 dla Amig z wyûszym systemem operacyjnym, bez którego niemoûliwe jest uruchomienie niektórych najstarszych gier. Istniejâ dwie wersje tego emulatora. Jedna napisana przez Szkotów, spiracona przez Czechów, a nastëpnie sprzedawana za ciëûkie pieniâdze w Polsce (zwîaszcza wówczas, gdy popularne byîy A500+ i A600). Drugi to emulator public domain dostëpny na dyskach serii Time. W zasadzie speîniajâ one zadanie, do jakiego zostaîy napisane (chociaû nie ma 100% emulacji). Skoro juû wspomnieliômy o A600, to winien jestem Czytelnikom wyjaônienie, a zwîaszcza tym Czytelnikom, którzy majâ do nas (sîuszne) pretensje o lekcewaûenie szeôêsetki. Otóû istnieje emulator programowy klawiatury numerycznej, wyprodukowany przez... Commodore (dziëkujë p. Grzesiakowi za informacjë). Ocena: dostateczny plus. Konsolki To nie pomyîka. Uûytkownicy wszystkich Amig mogâ sobie poudawaê GameBoya, natomiast ci, którzy majâ A1200, konsolkë Nintendo. A wszystko za sprawâ dwóch niewielkich programików. Pierwszy z nich (z dysku kompaktowego Aminet 3)jest nieco uproszczony, niemniej dziaîa, i nawet moûna zaîadowaê sobie jednâ z dostarczonych z nim gierek (Tetris) i zagraê w niâ, obsîugujâc jâ z klawiatury Amigi. Od prawdziwego GameBoya emulator odróûnia sië tym, ûe ekran gry jest... kolorowy, oraz tym, ûe jako muzykë moûna sobie podîoûyê dowolny moduî Amigi. Doôê zabawne. *********** tu rysunek emu_6.pcx ***************** Ocena: dostateczny. Drugi z nich jest natomiast dzieîem wëgierskiej grupy scenowej i nosi nazwë Mufftendo. Na ekranie pojawia sië znana niektórym z Was rozkîadana konsolka Nintendo i moûna sobie pograê w jednâ z gier. Tu juû nie jest to takie zabawne, bo gra jest doôê trudna i szybka (jak to na Nintendach bywaîo). Tu równieû monochromatyczne ekrany konsoli zostaîy zastâpione 4-kolorowym ekranikiem, niemniej grafika jest bardzo zbliûona do oryginalnej. Gramy za pomocâ klawiatury. **************** tu rysunek (Rafaî -- zdigitalizuj z Mufftendo) **** Ocena: dobry. Reszta ôwiata O emulatorach moûna by pisaê dîugo. Nie ma na to jednak juû miejsca. Ograniczë sië zatem do listy pozostaîych, nie wymienionych dotâd, emulatorów programowych: IBM PC: Transformer (komercyjny), niewart zachodu; IBeM (shareware), Aminet 3; PC-Task (komercyjny), jego wersja demo jest na dyskach miëdzy innymi: 17 bit Collection (2654) i Fisha (866); CrossDOS (komercyjny), pomocniczy pozwala na odczyt, zapis i formatowanie dyskietek MAC-owych -- zainstalowany czëôciowo w systemie operacyjnym 3.0 i 3.1; Dos2Dos (shareware) -- pomocniczy, robi to samo co CrossDOS. AtariST: emulator (shareware) na dysku Fisha (43) -- nie dziaîa na A1200; Chameleon II (komercyjny); Amtari (komercyjny); Attar (komercyjny), sprzedawany wraz z TOS-em. Apple II: (shareware) na dysku Aminet -- wymaga jednak applowskiego ROM-u, który trzeba dokupiê osobno, a nie jest to zbyt tania zabawa. Apple Macintosh: A Max IV (komercyjny), wymaga ROM-u MacIntosha w pliku; Cross MAC (komercyjny), pozwala jedynie na odczyt, zapis i formatowanie dyskietek MAC-owych. ZX Spectrum: (shareware) m.in. na dyskach 17-bit Collection (2579) -- wersja 1.6, najnowsza wersja ma numer 1.7, umoûliwia wczytywanie programów z "trumny" za pomocâ samplera. Acorn BBC/: (komercyjny) tylko tryb tekstowy, nie wart zachodu. CP/M: (shareware) CP/M to nieudany poprzednik jeszcze bardziej nieudanego Microsoft DOS, dziaîajâcy jednak nie na Intelu, ale na Z80. Kalkulator naukowy HP10C: (shareware), Aminet 3. Kalkulator inûynierski PSION Organizer: (shareware), dostëpny na jednym ze starszych dysków doîâczanych do czasopisma Amiga Format, numeru nie pomnë. Pokaûcie mi drugi komputer, który mógîby (programowo) tyle poudawaê. Wprawdzie nie wszystkie opisane emulatory potrafiâ zmieniê, jak za dotkniëciem czarodziejskiej róûdûki, naszâ Amisië w peînowartoôciowy produkt zastëpczy, niemniej coô zawsze bëdzie moûna wybraê. A sâ przecieû jeszcze (znacznie lepsze) emulatory sprzëtowe, których opis wykracza jednak poza zakres tego artykuîu. **************** tu rysunki emu7-15 (mogâ byê zmniejszone) **** * Jednym z lepszych ftp-ów (adresów internetowych), gdzie moûna znaleúê Aminet, jest ftp.luth.se.