Któż z nas nie ma czasem ochoty zabłysnąć w towarzystwie słownictwem powodującym błyski podziwu i zazdrości w oczach rozmówców. Zwłaszcza, jeśli uczestniczymy w pogawędce z osobą, której znieść nie potrafimy i chcemy się jej pozbyć pokazując naszą wyższość intelektualną.
Załóżmy, że ukończyliśmy już kurs słownikowych ciekawostek - który dzisiaj będzie o słówkach i zwrotach na literę "a" - i rozmawiamy z np. przeżarliwym obrońcą księży. Jego bajdolenie i fanatyczne uwielbienie zaczęły nas nudzić. Facio nawija jak ruska propaganda. Jest głuchy na wszelkie argumenty. W pewnym momencie dochodzimy do wniosku, że czas kończyć tą jałową pogadankę i mówimy: "Abderyci są faktycznie powszechni". Po czym z godnością odchodzimy. Gorzej, gdy nasz rozmówca słyszał o tym, że:
ABDERYTA-głupiec, kiep, tępak, kołtun. Słowo pochodzi od greckiego "abderites", czyli "mieszkaniec Abdery". Abdera to miasto portowe w Tracji. Mieszkańcy Abdery uchodzili za ograniczonych prowincjuszy.
Jakie jeszcze znacie określenie na zboczenie, odchylenie, nienormalność? To:
ABERRACJA-oznaczająca również wadę soczewki, obiektywu, zniekształcającą albo zaciemniającą obraz. To także pozorne odchylenie położenia gwiazd wskutek ruchu ziemi. Z łaciny "aberrare" znaczy "zabłądzić, zabłąkać się".
Gdy nie chce nam się odpowiadać na pytanie "O czym pletliście tyle z koleżankami?" możecie ciekawskiej mamie powiedzieć (jeśli uda nam się wymówić):
AB HOC ET AB HAC-łac. o tym i owym, tak i siak, trzy po trzy.
Gdy do pięknej dziewczyny startuje jakiś nudziarz, a ta bezwzględną jest, po chwili może mu powiedzieć "Ależ ty jesteś
ABISALNY-denny, dotyczący głębin oceanu (poniżej 1000 m.). Z greki "abyssos" oznacza "bezdenny".
Zamiast drugiego słowa w zdaniu oznajmującym "Czuję wstręt do małych pieniędzy" użyć możemy słowa dłuższego:
ABOMINACJA-obrzydzenie, wstręt, odraza. Od późnołacińskiego "abominari" czyli "odżegnywać się od czegoś jako od złej wróżby, nie cierpieć".
Kto wiedział, że całkiem znany komputerowcom termin ma też inne znaczenie:
ABORT-poronienie, przerwanie ciąży, skrobanka. Łac. "abortus" znaczy "płód przedwcześnie wydany, nieżywy".
Jak się zabierać do czegokolwiek. Najlepiej
AB OVO-od samego początku. Od Adama i Ewy. Z łac. zwrot oznacza "od jaja". (Pamiętam, że zwrotu tego użyła któraś z postaci Fredrowskiej "Zemsty").
To, czego ksiądz udziela swoim owieczkom na spowiedzi, można określić ciekawszym słowem niż "rozgrzeszenie".
ABSOLUCJA-odpuszczenie grzechów. Także zdjęcie kar kościelnych, udzielenie
odpustu zupełnego umierającemu.
Skoro jesteśmy przy wyrazach mających przedrostek "absol" podam jeszcze kilka
równie ciekawych:
ABSOLUT-filoz. to, co istnieje samo przez się, a nie dzięki jakiejś przyczynie
zewnętrznej. (Termin znany miłośnikom twórczości Woody Allena).
ABSOLUTORIUM-zatwierdzenie sprawozdania z działalności finansowej, uznanie jej
za prawidłową. Również ukończenie studiów wyższych bez uzyskania
dyplomu.
Z łacińskiego "absolutio" oznacza "rozwiązanie". I mam trzy (czułe) słówka
z głowy.
Lepiej, kiedy w talii naszych cech charakteru brak nam karty o imieniu:
ABULIA-psych. chorobliwy brak albo niedostatek woli, niemożność podejmowania decyzji i urzeczywistniania zamierzeń. Greckie "aboulia" znaczy tyle co "niestanowczość".
Może komuś przyda się informacja taka:
ACCUSATIVUS-to łacińskie określenie biernika. (Przypadku, odpowiadającego na
pytanie kto? co?).
Politykom - jako iż lubią uchodzić za ludzi mądrych i takich, co to ukończyli kurs słownikowych ciekawostek - zdarza się używać zwrotu:
A CONTO-co z włoskiego oznacza: na poczet, na konto, na rachunek.
Znane jest określenie "Od pucybuta do milionera". Znający łacinę oraz Wy, kursanci, znacie także inny, podobny merytorycznie zwrot. No, przypomnijcie sobie... Brawo, właśnie chodziło mi o
AD AUGUSTA PER ANGUSTA-łac. do wielkich (osiągnięć) przez wąskie (trudne, kręte dróżki).
Są rzeczy, które wolimy robić tylko z drugą osobą, bez świadków. Wówczas typowe jest zdanie "Dziś pragnę być z tobą
A DEUX-we dwoje, sam na sam. To z francuskiego. (Słusznie uważanego za język miłości).
Teraz trochę optymizmu. W Polsce machlojki istnieć będą zawsze
AD INFINITUM-bez końca, bez granic, do nieskończoności. Łacina off course.
Niestety spore grono przestępców zostaje skazanych tylko na areszt
AD INTERIM-tymczasowy, chwilowy. Ważny albo funkcjonujący tymczasowo. (Jak więc widzicie, łacina to nie tylko nieprzyzwoite słówka).
Możliwa rozmowa między posłami:
- To ile podatków nałożymy naszym wyborcom w tym roku?
- Co sobie będziemy żałować. (Tu z szerokim uśmiechem wymawia poniższą
kwestię).
AD LIBITUM-łac. bez ograniczeń, w dowolnej ilości, ile dusza zapragnie. W muzyce i teatrze - do zmiany albo opuszczenia wg. uznania wykonawcy, aktora.
A teraz słowa będące dewizą twórcy zakonu jezuitów, Ignacego Loyoli (1491-1556)
AD MAIOREM DEI GLORIAM-łac. na większą chwałę bożą.
Gdy wpadamy w zachwyt, wpadamy tym samym w tzw.
ADMIRACJA-podziw, zachwyt, uwielbienie. Łac. "admiratio" - "podziw".
Nauczyciele wciąż powtarzają Jasiowi "Udzielam ci nagany". Czy oni nie znają terminu:
ADMONICJA-napomnienie, nagana, reprymenda. Łac. "admonitio" oznacza
"ostrzeżenie"
Gdyby powiedzieli "Masz admonicję" to Jasio może choć raz w życiu zajrzałby do
słownika.
Czy nie nudzi was nieśmiertelna piosnka na urodzinach "Sto lat, sto lat...". Bądźcie oryginalni i pełną piersią zaśpiewajcie:
AD MULTOS ANNOS-łac. (życzenie) wielu lat (życia (ma się rozumieć)).
Teraz coś z zakresu wiedzy o adwokatach
ADVOCATUS DIABOLI-obrońca sprawy niesłusznej albo złej. Niekiedy: pragnący zmusić stronników sprawy słusznej do zmobilizowania najlepszych argumentów. Po łacinie znaczy to tyle, co "adwokat diabła".
Ktoś, kto utracił zdolność mówienia cierpi na chorobę zwaną
AFAZJA-med. upośledzenie albo utrata zdolności mówienia albo rozumienia mowy spowodowana uszkodzeniem niektórych okolic mózgu. Greckie "aphasia" oznacza "niemota".
To się może przydać krzyżówkowiczom
AFGANI-waluta afgańska. 1 afgani = 100 pul. Z afgańskiego "afghani" czyli "afgański".
Pytanie mam nadzieję retoryczne: co to jest
AGA-stopień oficerski w sułtańskiej Turcji. Tytuł, godność - również religijna - u wschodnich mahometan. Z tureckiego "aga" znaczy "władca, pan, naczelnik". Naturalnie znaliście odpowiedź na to pytanie. Nieprawdaż, drodzy Amigowcy?
Jedno z określeń rywalizacji to
AGONISTYKA-w starożytnej Grecji: współzawodnictwo w sporcie albo sztuce. Z gr. "agonistikos" czyli "nadający się do walki, kłótliwy".
Polacy powierzchnie gruntów rolnych mieżą w arach i hektarach. Co kraj to obyczaj i tak
AKR-to jednostka powierzchni ziemi w rolnictwie krajów anglosaskich. Równowartość 4046,9 m^2. (jakieś 63,6m na 63,6 m). Z ang. "acre", nazwa dawnych miar powierzchni opartych w przybliżeniu na obszarze, który można w ciągu jednego dnia zaorać parą wołów.
Już chyba wszystkie zakłady fotograficzne oferują nam robienie zdjęć
A LA MINUTE-naprędce, na poczekaniu, od ręki. To z francuskiego.
Był rok 49 p.n.e. Cezar z wojskiem przekroczył Rubikon i wyrzekł swoje
ALEA IACTA EST-kości zostały rzucone. Łac. "aleatorius" czyli "dotyczący gry, hazardu".
Jedną z cech ludzi-dinozaurów jest
ALTRUIZM-bezinteresowna troska o dobro innych ludzi, nie kierująca się interesem własnym, sobkostwem, egoizmem. Fr. "altruisme" oznacza "altruizm".
Wielu ludzi pióra opisywało miłość jako siłę potężniejszą od żywiołów. Ciekawą parą słów jest, jak sądzę
AMANTES AMENTES-łac. zakochani (są jak) szaleńcy. (zwrot ten prawdopodobnie występuje w "Dziewczynie z Andros" Terencjusza).
Bohaterowie romantyczni znani byli z targających nimi sprzeczności wewnętrznych, nieokreśloności i skomplikowanej osobowości. Niejednokrotnie wychodziła z nich
AMBIWALENCJA-dwojakość, dwuwartościowość uczuć. Psychol. doznawanie jednocześnie sprzecznych uczuć i chęci w stosunku do tych samych osób, przedmiotów albo sytuacji. Łac. "ambi" - "obu-, obustronnie, wokół".
W gierce "Perihelion" przy dobieraniu drużyny można było wybrać dla gostka profesję jak poniższa
ANACHORETA-pustelnik, spędzający czas na kontemplacji i umartwieniach, samotnik, odludek. Gr. "anachorein" oznacza "wycofywać się, ustępować miejsca".
Gdybym powiedział "Rocznicę trzeciomajowej konstytucji obchodzimy 7 października" - byłbym idiotą. A gdybym powiedział "W bitwie pod Płowcami w roku 972 zginęło wielu hitlerowców, pomimo, że Aztekowie przybyli im z odsieczą liczącą piętnaście ord" to co bym popełnił? Macie rację. To faktycznie
ANACHRONIZM-błedne umiejscowienie wydarzeń historycznych, pojęć, osób, w czasie, w którym nie mogły istnieć. Błąd w chronologii, niezgodność z duchem epoki, przeżytek. Z gr. "anachronidzein" czyli "spóźnić się".
Wiecie, co zwykł mawiać Michał Anioł? Trudno uwierzyć, ale ponoć często mówił
ANCORA IMPARO-"Ciągle się jeszcze uczę". To po włosku.
Ambicja i skromność godna podziwu.
Anglicy mówią na to dzieło muzyczne "Over The Blue Danube". Wy zaś znacie jeszcze tą wersję
AN DER SCHONEN BLAUEN DONAU-czyli z niem. "Nad pięknym modrym Dunajem". Tytuł pierwszego śpiewanego walca (1867 r) Jana Straussa młodszego (1825-99). Tekst wg. wiersza "An der Donau" ("Nad Dunajem") Karola Becka (1817-79)
Wielu twierdzi, że człowiek to istota pośrednia między zwierzakami a aniołami. Zwierzętami zajmuje się zoologia. Aniołami
ANGELOLOGIA-traktat dogmatyki chrześcijańskiej zajmujący się naturą, przeznaczeniem, teorią aniołów. W języku greckim "angelos" oznacza "poseł, wysłannik, zwiastun, anioł"
Gdy ktoś zostanie anonimowym alkoholikiem będzie miał szansę się dowiedzieć, że
ANTABUS-antikol, lek uczulający na działanie alkoholu, stosowany przy leczeniu alkoholików. Z gr. "anti"-"(na)przeciw", "abusus"- "nadużycie".
Jak jeszcze można określić pary wyrazów, jak np. "dzień-noc", "ogień-woda", "biały-czarny", "zło-dobro"? Czy tylko kontrast, przeciwieństwo, odwrotność przychodzą nam do głowy? Nawet jeśli, to od dziś jesteśmy bogatsi o słówko
ANTONIMY-para wyrazów o znaczeniach przeciwstawnych.
ANTONIMIA-to przeciwstawność znaczeń. Wiemy już co oznacza "anti". A teraz
wiemy także, że "-onim" w złożeniach oznacza "nazwa, imię, wyraz".
Jeżeli kiedykolwiek byliście w teatrze ( powtarzam: jeżeli w ogóle...) to co Was najbardziej denerwowało? Na pewno
ANTRAKT-przerwa między aktami dzieła scenicznego (sztuki, opery), częściami koncertu itp. Muzyka antraktowa to muzyka między aktami opery, baletu etc. Po francusku "entre" oznacza "między", czyli mniej więcej to samo, co łacińskie "inter".
Jakże liczny jest zbiór ludzi spalonych na stosie, bo ich utrapieniem była
ANTYCYPACJA-wyprzedzanie, przewidywanie, zakładanie czegoś jeszcze nie istniejącego. Pogląd jeszcze nie udowodniony, ale słuszny i znajdujący później swoje potwierdzenie. Z łac. "anticipare" znaczy "poprzedzać, uprzedzać".
Kombinujemy, jakby tu oszukać Urząd Skarbowy. A może by tak
ANTYDATOWANIE-opatrywanie dokumentu, pisma datą wcześniejszą od faktycznej. Gdy wstawimy datę późniejszą popełniamy POSTDATOWANIE (jak dojdziemy do "p" będę miał o jedno słówko mniej). Tu pochodzenia wyrazu wyjaśniać chyba nie trzeba.
Skaldowie, bardowie, grajkowie,
AOJDOWIE-śpiewacy, którzy w przedhomerowskiej Grecji opiewali na dworach możnych panów, przy dźwiękach formingi czy kitary, czyny bohaterów. Grecy określali ich "aoidos".
Kiedy nadobna niewiasta kusi nas do złego, to my - moralność i czystość myśli nad wszystko stawiający - bez odrobiny wahania warkniemy na nią
APAGE, SATANA!-"Idź precz, Szatanie!". Łacina.
Nie pomiliłbym się, gdybym powiedział "Pewnikiem jest, iż wśród pierwszych w historii osobników naszego gatunku, każdy z nich to był
APATRYDA-apolita, bezpaństwowiec, osoba nie posiadająca obywatelstwa żadnego państwa. Gr. "apatridos" to tyle, co "pozbawiony ojczyzny".
Dawno nie było wyrazu z zakresu psychologii i filozofii. Już to naprawiam
APERCEPCJA-psych.- proces postrzegania, poznawania i przyswajania sobie nowych wyobrażeń, wiążący treść nowych postrzeżeń z dotychczasowym osobistym doświadczeniem i wiedzą. Filoz.- świadomość samego siebie, postrzeganie przez umysł jego własnych stanów. "A-" w złożeniach oznacza: nie-, bez-, brak, przeczenie. Łac. "perceptio" oznacza "ujmowanie, wziąść w posiadanie, otrzymać, zauważyć, odczuć".
Mądre sentencje, opowieści, nazwać możemy i tak
APOFTEGMAT-zwięzła, jędrna przypowieść pouczająca. Zwięzłe, wyraziste, trafne powiedzenie. Gr. "apophtegma" to "wypowiedź, sentencjalna odpowiedź, aforyzm".
Nastoletnie dziewczyny, siusiające na widok Bakestreet Boys, Captain Jack'a i innych takich, to czysty przykład zjawiska, czynności, którą słownik definiuje jako
APOTEOZA-uznanie jakiejś osoby za bóstwo, ubóstwienie. Idealizacja, gloryfikacja. Z gr. "apotheosis" czyli "ubóstwienie".
Jeśli ktoś wielbi ośmionożne stwory na pajęczynach się wylegiwujące, to niech poświęci życie kierunkowi zwanemu
ARACHNOLOGIA-dział zoolog zajmujący się badaniem pajęczaków. Greckie "arachne" w Polsce zwane "pająk".
Wiecie czym możemy badać zawartość wody w cieczy?
AREOMETR-densymetr, przyrząd do pomiaru gęstości cieczy. Gr. "araios" znaczy "cienki, rzadki".
"Indianie" mają "Kamasutrę". My określamy te zagadnienia mianem
ARS AMATORIA-łac. sztuka kochania. Tak brzmiał tytuł żartobliwie-dydaktycznego poematu Owidiusza.
Jak wiele zawdzięczamy ściekom... O tak, ciężko by się żyło bez tego, co zwiemy
ASENIZACJA-usuwanie płynnych nieczystości, fekalii z miast i osiedli. Dawniej termin oznaczał poprawę poprawę warunków zdrowotnych skupisk ludzkich. Po francusku "assainir" to "uzdrowotnić, uzdrowić".
Gdy ktoś/coś do czegoś/kogoś nie pasuje wówczas mamy zwyczaj mówić
ASINUS AD LYRAM- łac. osioł przy lutni, (pasuje jak) wół do karety.
Jeszcze dwa powiedzonka z osłem w roli głównej. To znaczy z asinusem...
ASINUS ASINORUM-łac. osioł na osły, osioł do kwadratu.
ASINUS INTER SIMIAS-łac. osioł wśród małp, osioł wśród wyśmiewających go
głupców.
O, to będzie -jak sądzę - ciekawe
ASOCJACJA-ugrupowanie, zespół. Psych. kojarzenie wyobrażeń, z których jedno przywołuje na myśl drugie. Chem. łączenie się cząsteczek w większe zespoły.
ASOCJONIZM-kierunek psychol. XVIII i XIX wieku, wg. którego cały mechanizm życia psychicznego podporządkowany jest działaniu praw kojarzenia się wyobrażeń, idei. Z łaciny "associare" to "przyłączać się, stowarzyszać się, sprzymierzać się".
Jest takie słowo, które zaraz Wam podam, a które ma też inne ma nieco znaczenie niż poniższe.
ATAWIZM-nawrót wsteczny organizmu pod względem jednej albo kilku cech do
wcześniejszych form rozwojowych, od dawna już nie dziedziczonych.
Po łacinie "atavus" oznacza "przodek".
Otóż słyszeliście zapewne takie określenie: atawistyczne instynkty. Mowa tu
oczywiście o "zwierzęcych" instynktach u człowieka. Jest to pojęcie, moim
zdaniem, pejoratywne.
Filozof rzymski Seneka był jednym z tych, którzy mądrze pouczali
AUDIATUR ET ALTERA PARS-łac. "należy wysłuchać także drugiej strony (przed wydaniem sądu, orzeczenia).
Łapaliście kiedyś jaszczurki? Jeśli tak, to niewątpliwie pamiętacie, jak to uciekając zostawiały pamiątkę po sobie - swój własny ogon. Dzięki lekcjom biologii oraz niniejszemu kursowi wiemy, co za sztuczkę gad wykonał. To
AUTOTOMIA-zdolność niektórych zwierząt do samorzutnego odrzucania (w obronie przed napastnikiem) części ciała, która się później zawyczaj regeneruje.
Znów powiew historii. Tym razem o gladiatorach. Oni to w noc przed walką korzystali z wdzięków kurtyzan, by później, wychodząc na arenę zwracać się do cesarza następującymi słowy
AVE IMPERATOR, MORITURI TE SALUTANT-łac. Witaj cesarzu, pozdrawiają cię idący na śmierć.
Może to, co zaraz napiszę, stanie się przyczyną żałosnego skowytu, jaki to z siebie wydacie. Tak, to naprawdę koniec dzisiejszego odcinka. To naprawdę nie moja wina, że w słowniku już na literę "a" niczego ciekawego nie było. Pobawcie się w wymyślanie neologizmów, jeśli koniecznie chcecie dłuższych wykładów... Tymczasem uczcie się, bo następnym razem będę groźny i zrobię Wam klasówkę. No i zajmiemy się drugą literą alfabetu.
Prof. dr. hab. Elessar
